پێناسەی بێکاری لە ڕووی زمانەوانی و ئیدیۆماتیکەوە، وشەی “بێکاری” ئاماژەیە بۆ کرداری “کار” یان “ئیش”، سەبارەت بە بێکاری، لەگەڵ پێشگری “بێ، ” سەرچاوەی “بێکاری”ە. لە هەردوو حاڵەتەکەدا بە مانای بێکاربوون و خۆبەدوورگرتن لە کار دێت، یان نەبوونی کار لەبەردەستی ئەو کەسانەی کە دەیانەوێت و توانای ئەنجامدانیان هەیە، یان ئەو دۆخەی کە کارێکی تێدا نییە .
کار هەیە خەڵک بەدوایدا دەگەڕێن، و دەوترێت ڕۆژی بێکاری ڕۆژێکی پشووە زاراوەی بێکاری بۆ ئەو بارودۆخە بەکاردێت کە کارێکیان نییە بۆ پراکتیزەکردن، و توانای بەشداریکردنیان نییە لە هێزی کاری کاریگەر لە کۆمەڵگادا، بەو پێیەی بەردەوام بەدوای بەدەستهێنانی کاردا دەگەڕێن، زاراوەی بێکاری پەیوەندی بە توانای کارکردنەوە هەیە، لەگەڵ ئەوەی کەسەکە دەبێت هەوڵبدات بۆ دۆزینەوەی دەرفەتی کار.
پێناسەکردنی بێکاری لە ڕووی سیاسییەوە بێکاری لە ڕووی سیاسییەوە بە وەستانی کار یان نەبوونی توانا لە دەوڵەتدا بۆ دامەزراندنی هێزی کار پێناسە دەکرێت و هۆکاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ دۆخی ئابووری لەناو پیشەیەک یان دامەزراوەیەکی دیاریکراودا، هەندێک سیاسەتی حکومەت کە دەستوەردان ناکەن لە دەستەبەرکردنی دامەزراندن، خاوبوونەوەی چالاکییە ئابوورییەکان و ئەوانی دیکە، پێناسەی یاسایی بۆ بێکاری بە کورتی دەخرێتەوە کە نەبوونی کار یان سەرچاوەی کەسی بەس بۆ دابینکردنی ژیانی خۆی و خێزان.[5] یەکەم دەرکەوتنی چەمکی بێکاری بێکاری بۆ یەکەمجار لە ڕووی مێژووییەوە لە سەرەتای سەدەی حەڤدەهەمی زاینیەوە دەرکەوت، ئەو کاتەش بە مانای پەککەوتنی کاتی بوو لە کار و دەستەواژەکە فۆرمی بەکۆمەڵی خۆی وەرگرت، لە ساڵی ١٧٨٢ی زایینیەوە پێناسەی مۆدێرن بۆ بێکاری لە کۆتاییەکانی سەدەی ١٩٣٠دا دەرکەوت، کە وا بوو زیاد دەکرێت بۆ پێناسەی زاراوەکە؛ ئەو کەسانەی کە کار ناکەن بەڵام بەردەوام بە دوای کاردا دەگەڕێن، وە یەکەم سەرژمێری بێکاری لە ساڵی ١٩٣٧ی زایینی ئەنجامدرا [٦] [٧] پێناسەی بێکاران دەکرێت کەسێکی بێکار بە پێی ڕێکخراوی کاری نێودەوڵەتی پێناسە بکرێت وەک هەر کەسێک کە توانای هەبێت و ئامادەیە کار بکات، بەدوایدا دەگەڕێت و لەسەر ئاستی مووچەی باو وەریدەگرێت، بەڵام بێ سوودە، بەو پێیەی زاراوەی بێکاری ناتوانرێت بۆ ئاماژەکردن بەو کەسانە بەکاربهێنرێت کە بێکارن تەنها لەبەر ئەوەی کار ناکەن، چونکە لەوانەیە منداڵ بن، بەساڵاچوو، نەخۆش، کەمئەندام، یان خانەنشین.[ 4] پێناسەی ڕێژەی بێکاری ڕێژەی بێکاری بە ڕێژەی سەدی کەسانی بێکار ناسراوە، و بۆ حیسابکردنی ڕێژەی بێکاری پێویستە بزانرێت ژمارەی ئەو کەسانەی لە هێزی کاردان، وەک چۆن هێزی کار ئەو کەسانە دەگرێتەوە کە کاریان هەیە، لەگەڵ پێویستی زانینی بڕی ئەو کارە مووچەخۆرانەی کە کەسێک پێویستی پێیەتی بۆ ئەوەی ئەو بە کارێک دادەنرێت، جگە لە کەسانی بێکار. بێکاری پەیوەندی بەو کەسانەوە هەیە کە ئارەزوو، توانا، یان بڕوانامەیان هەیە بۆ ئەنجامدانی کارێکی مووچەخۆر، و دەکەونە ژێر ناوی هێزی کار، بۆ حیسابکردنی ڕێژەی بێکاری لە ڕووی بیرکارییەوە دەتوانرێت ئەم هاوکێشەیە وەربگیرێت: [8] (ژمارە). لە کەسانی بێکار / ژمارەی هێزی کار) * 100%. ڕێژەی بێکاری ناسراوترین پێوەرە لە بازاڕی کاردا، بەو پێیەی گرنگییەکەی لە خستنەڕووی هێزی کاردایە کە شایستە بۆ کارکردن، هەروەها لە بوون بە نیشاندەرێک کە ئاماژە بە کارایی و کاریگەری ئابووری وڵات دەکات، و وەسفی… کوالیتی ئەدای بازاڕی کار، بەو پێیەی ڕەنگدانەوەی توانا یان بێتوانایی ئابوورییە بۆ ڕەخساندنی هەلی کارێکی پێویست بۆ خەڵک.ئەوانەی کە شایستەی کارکردنن یان دەیانەوێت کارێک بەدەستبهێنن.[9] جۆرەکانی بێکاری چەندین جۆری هەیە جۆرەکانی بێکاری، کە بەم شێوەیەن: [10] بێکاری خۆلێدان: بێکاری خۆلێدان کاتێک ڕوودەدات کە بڕی هێزی کار پێویست یەکسان نەبێت بە بڕی هێزی کار کە لەبەردەستدایە، و کێشەکە لە دەستڕاگەیشتن بە کار لەلایەن خەڵکەوەیە بەدوای کرێکاردا دەگەڕێن بۆ یەکتر. بێکاریی پێکهاتەیی: بریتییە لەو بێکارییەی کە لە ئەنجامی نەگونجانی ئەو بڕوانامانەی کە کرێکاران هەیانە لەگەڵ ئەو بڕوانامانەی کە خاوەنکارەکان داوایان لێدەکات، هەرچەندە هەلی کارە بەردەستەکان هەندێکجار یەکسانن بە ژمارەی بێکاران، لە هۆکارەکانی بێکاری پێکهاتەیی گۆڕانکاریی تەکنەلۆژی، و… ئارەزووی ژمارەیەکی کەم یان زۆر بۆ فێربوون.وە بەدەستهێنانی کارامەیییەکی دیاریکراو. بێکاری خولیی: واتە بێکاری کە دوای تێپەڕاندنی ئاستی سروشتی دامەزراندن ڕوودەدات، بەو پێیەی ئاستی سروشتی دامەزراندن بەپێی گۆڕانی بارودۆخەکان دەگۆڕێت، وەک هەڵاوسانی دیمۆگرافی کە ڕوودەدات کاتێک تازەهاتووان هاتوون و زیادیان دەکەن بۆ هێزی کار لە وڵاتدا. کەمکاری: کاتێک ڕوودەدات کە فەرمانبەران بیانەوێت سەعاتێکی زیاتر کاربکەن، ڕێژەی ئەم بێکاریەش لەو دامەزراوانەدا زیاترە کە زۆربەی کارمەندەکانیان بە شێوەی نیمچە کاتی کاردەکەن [8] بێکاری شاراوە: ئەوە بێکارییە کە کەمتەرخەم دەکات لە ژماردنی هەندێک کەسی بێکار بە شێوەی فەرمی ئاماری بازاڕی کار، وەک ئەو کەسانەی کە ئەوان بۆ ماوەیەکی زۆر بەدوای کارێکدا دەگەڕان تا هیوایان لەدەستدا، بەڵام ئارەزووی کارکردنیان هێشتا بوونی هەیە.[8] بێکاری وەرزی: ئەمەش بە واتای بێکاری پەیوەندیدارە بە هەندێک کارەوە پەیوەستە بە هەندێک وەرزەوە، خاوەنەکانیان کە لە دەرەوەی وەرزەکاندا بێکار دەبن.[8] ئەنجامی بێکاری لە بێکاریدا ڕەنگ دەداتەوە.بەرز و بەردەوام بە شێوەیەکی نەرێنی لەسەر چەند ئاستێک لە وڵاتدا، کە دیارترینیان ئەمانەی خوارەوەن: [10] لە ڕوانگەی ئابوورییەوە، بێکاری کاریگەری نەرێنی لەسەر گەشەی ئابووری وڵاتەکە دەبێت لە درێژخایەندا، چونکە سەرچاوەکان بەفیڕۆ دەدات. کاریگەری نەرێنی لەسەر تاک لە کۆمەڵگادا هەیە، بەو پێیەی تاکەکان ناتوانن ئەرکە داراییەکانیان بدەن، لە ئەنجامدا بەرکەوتنیان بە فشاری دەروونی، نەخۆشی، بێ ماڵ و حاڵ، ڕێژەی بەرزی هەژاری، و لەدەستدانی سەرمایەی مرۆیی، ئەمەش کاتێک ڕوودەدات کە تاکەکان کار لە خوار… ئاستی لێهاتووییەکانیان بە مەبەستی بەدەستهێنانی داهات.پارە. لە ئاستی کۆمەڵایەتی و سیاسیشدا ڕێژەی بەرزی بێکاری ڕەنگە ببێتە هۆی نائارامی مەدەنی و ململانێ. چارەسەری کێشەی بێکاری: دەتوانرێت کۆمەڵێک ستراتیژی پەیڕەو بکرێت کە چارەسەر بۆ کێشەی بێکاری دابین دەکەن، لەوانە ئەمانەی خوارەوە: پەنابردن بۆ سیاسەتەکانی لایەنی داواکاری، کە کەمکردنەوەی بێکاری لە ئەنجامی پاشەکشەدا کەمدەکاتەوە، واتە ئەوانەی کە تێیدا… کەمی خواست.[11] پەیڕەوکردنی سیاسەتەکانی لایەنی دابینکردن، کە بێکاری پێکهاتەیی کەمدەکاتەوە.[11] پەیڕەوکردنی سیاسەتێکی دراوی کە داوای دابەزاندنی ڕێژەی سوود دەکات بۆ بەرزکردنەوەی خواستی کۆی گشتی، و سیاسەتێکی دارایی کە ئامانجی کەمکردنەوەی باجەکانە بۆ بەرزکردنەوەی خواستی کۆی گشتی. [11] بەرزکردنەوەی ئاستی خوێندن، لێهاتوویی و پێداویستییەکانی کار لە ڕێگەی ڕاهێنانی هێزی کارەوە، کە یارمەتیدەرە بۆ شکاندنی چەقبەستوویی پیشەیی و بەم شێوەیە کەمکردنەوەی بێکاری پێکهاتەیی [11] هاندانی کۆمپانیاکان بۆ وەبەرهێنان لە ناوچە کارەساتبارەکاندا.[11] کەمکردنەوەی کەمترین مووچە .[11] نەرمترکردنی بازاڕەکانی کار بە ڕزگاربوون لەو یاسایانەی کە دامەزراندنی کرێکاران قورس دەکەن و یارمەتی دەرکردنیان دەدەن.[11]
زیاتر بخوێنەوە لە ماڵپەڕی Mawdoo3.com: https://mawdoo3.com/%D8%AA%D8%B9%D8%B1%D9%8A%D9%81_%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8% B7%D8%A7%D9%84%D8%A9
