میسری کۆن کە یەکێکە لە سەرنجڕاکێشترین و بەردەوامترین شارستانیەتەکانی مێژووی مرۆڤایەتی، بۆ زیاتر لە سێ هەزار ساڵ بەدرێژایی کەنارە بەپیتەکانی ڕووباری نیل گەشەی کرد. لە نزیکەی ساڵی ٣١٠٠ پێش زایین تا ٣٠ پێش زایین ئەم شارستانییەتە دەستکەوتی سەرنجڕاکێشی لە بواری هونەر، تەلارسازی، زانست و حوکمڕانیدا بەرهەمهێنا. پێشکەوتنە کولتوورییەکانی میسری کۆن جێپەنجەیەکی نەسڕاوەی لەسەر جیهان بەجێهێشتووە، کاریگەری لەسەر نەوە بێشومارەکان هەبووە و وەک بابەتێکی سەرسام و لێکۆڵینەوە ماوەتەوە.
جوگرافیای میسر ڕۆڵێکی چارەنووسساز لە گەشەسەندنی شارستانیەتەکەیدا هەبوو. ڕووباری نیل کە لە دڵی ئەفریقاوە دەڕژێتە دەریای ناوەڕاست، سەرچاوەیەکی متمانەپێکراوی ئاوی لە ناوچەیەکی وشکدا دابین دەکرد. لافاوەکانی ساڵانەی ئەو زەوییە دەوڵەمەندە بە ماددە خۆراکیەکان لەسەر زەوی دەوروبەری دادەنێت، ئەمەش ناوچەیەکی کشتوکاڵی بەپیتی دروستکرد کە پشتگیری دانیشتووانەکەی دەکرد. ئەم زۆربوونە کشتوکاڵییە ڕێگەی بە گەشەکردنی کۆمەڵگە ئاڵۆزەکان و دامەزراندنی شارە بەهێزەکان دا. هەروەها ڕووباری نیل وەک ڕێڕەوێکی گرینگی گواستنەوە کاری دەکرد، ئاسانکاری بۆ بازرگانی و پەیوەندییەکان دەکرد، ئەمەش یەکگرتوویی و خۆشگوزەرانی دەوڵەتی میسری زیاتر بەهێزتر کرد.
ئاسەوارەکانی میسری کۆن، بە تەلارسازی بەناوبانگە کە بەناوبانگترینیان هەرەمەکانە. دروستکردنی ئەم پێکهاتە زەبەلاحانە، بە تایبەتی هەرەمی گەورەی جیزە، پێویستی بە لێهاتوویی ئەندازیاری پێشکەوتوو و هێزێکی کاری زۆر ڕێکخراو بوو. ئەم هەرەمانە وەک گۆڕێکی ورد و درشت بۆ فیرعەونەکان دابین دەکران، کە ڕەنگدانەوەی بیروباوەڕی ئایینی ئاڵۆزی میسرییەکان و جەختکردنەوەیان لەسەر ژیانی دوای مردن بوو. پەرستگاکانی وەک ئەوانەی لە کەرنەک و ئوکسۆر (الأقصر)، زیاتر لێهاتوویی تەلارسازی و پەرۆشی ئایینی میسرییەکان نیشان دەدەن. ئەم بینا گەورانە بە نەخشاندنی ئاڵۆز و هیرۆگلیفی ڕازاوەتەوە و بەهرە هونەریەکانیان پیشان دەدا و مێژوو و ئەفسانەیان تۆمار دەکرد.
ئایین و حوکمڕانی لە میسری کۆن بە قووڵی تێکەڵ بوون، فیرعەون هەم بە فەرمانڕەوای خودایی و هەم بە سەرکردەیەکی سیاسی دادەنرا. پێیان وابوو فیرعەونەکان نوێنەری زەمینی خوداوەندەکانن، بەتایبەتی خوداوەندی خۆر ڕەع و فەرمانڕەوایی ئەوان وەک شتێکی بنەڕەتی بۆ پاراستنی ڕێکوپێکی و هاوسەنگی لە گەردووندا سەیر دەکرا. ئەم سیستەمە تیۆکراتییە دڵنیای دەدا لەوەی کە پراکتیزە ئاینییەکان و کاروباری دەوڵەت بە نزیکییەوە بەیەکەوە گرێدراون. پیاوانی ئاینیی ڕۆڵێکی گرنگیان هەبووە لە هەردوو بواری ئایین و ئیدارەدا، ئیستاتی بەرفراوانی پەرستگاکانیان بەڕێوەدەبرد و لە لایەنە جیاوازەکانی حوکمڕانیدا بەشدار بوون، لەوانەش بەڕێوەبردنی زەوی و پەروەردە.
بەشدارییەکانی میسری کۆن لە زانست و پزیشکی و ئەدەبدا بە هەمان شێوە جێگەی سەرنجن. میسرییەکان پێشکەوتنی بەرچاویان لە بوارەکانی وەک بیرکاری، فەلەکناسی و پزیشکیدا بەدەستهێنا. توانای پێشبینیکردنی لافاوی ساڵانەی نیل و پەرەپێدانی سیستەمی ساڵنامە بۆ پلاندانانی کشتوکاڵی زۆر گرنگ بوو. دەقە پزیشکییەکان وەک پاپیروسی ئێبەرس، زانیاری خۆیان لەسەر ئەناتۆمی و چارەسەری نەخۆشییە جۆراوجۆرەکان ئاشکرا دەکەن. لە ئەدەبدا میسرییەکان جەستەیەکی دەوڵەمەندی کاریان بەرهەمهێنا، لەوانە دەقی ئایینی و شیعر و ئەدەبیاتی حیکمەت، کە تێڕوانینێک بۆ بەها و بیروباوەڕ و ژیانی ڕۆژانەیان دەدات.
لە کۆتاییدا شارستانیەتی میسری کۆن وەک بەڵگەیەک لەسەر داهێنەریی و خۆڕاگری و دەوڵەمەندی کولتووری مرۆڤ وەستاوە. سوودە جوگرافییەکان و دەستکەوتە تەلارسازییەکانی و پێکهاتەی ئایینی و سیاسی و بەشدارییە زانستییەکانی میراتێکی هەمیشەیی بەجێهێشتووە کە بەردەوامە لە دیلکردن و ئیلهامبەخشین. لێکۆڵینەوە لە میسری کۆن وانەی بێ نرخ پێشکەش دەکات سەبارەت بە توانای کۆمەڵگا مرۆییەکان بۆ بەدەستهێنانی گەورەیی لە ڕێگەی تێکەڵەیەک لە گونجانی ژینگەیی و بیرکردنەوەی داهێنەرانە و ڕێکخستنی کۆمەڵایەتی یەکگرتوو.
