ئەخناتۆن کە لە سەرەتادا بە ئەمینحوتبی چوارەم ناسرابوو، لە سەردەمی شانشینی هەژدەهەمدا لە نزیکەی ساڵی ١٣٥٣ تا ١٣٣٦ پێش زایین حوکمڕانی میسری کردووە. سەردەمی حوکمڕانی ئەو لە هەموویان زیاتر بەهۆی ئەو گۆڕانکارییە ئاینییە شۆڕشگێڕانەیە کە دەستیپێکردووە، لە شیرکی تەقلیدی میسرییەوە گۆڕا بۆ پەرستنی تاکە خوداوەندێک، ئەخناتۆن. ئەم گۆڕانکارییە ڕیشەییە جیابوونەوەیەکی بەرچاو بوو لە پەرستنی لە مێژە دامەزراوەی پانتێۆنی خوداوەندەکانی میسر، بەتایبەتی ئاموون، و ئامانجی بەرزکردنەوەی ئەخناتۆن بوو وەک تاکە کەسایەتی خودایی. ئەم گۆڕانکارییە یەکتاپەرستییە، هەنگاوێکی قووڵ و بێ وێنە بوو لە مێژووی ئایینی میسردا، کە ڕەنگدانەوەی دید و پەرۆشی ناوازەی ئەخناتۆن بوو.
بۆ چەسپاندنی شۆڕشی ئایینی خۆی، ئەخناتۆن پایتەختەکەی لە تیبسەوە گواستەوە بۆ شارێکی تازە دروستکراو بە ناوی ئەخێتاتێن کە ئێستا بە عەماڕنە ناسراوە. ئەم شارە وەک ناوەندێک بۆ پەرستنی ئەخناتۆن دروستکراوە و وەک نوێنەرایەتییەکی بەرجەستەی چاکسازییە تیۆلۆژییەکانی فیرعەون کاری کردووە. هونەر و تەلارسازیی عەماڕنە جیاواز بوو لە شێوازە تەقلیدییەکانی میسری، کە تایبەتمەندییەکی سروشتیتر و دەربڕینی زیاتری بنەماڵەی شاهانە و بابەتەکانی ئایینی بوو. شاژنی ئەخناتۆن، نەفەرتیتی، زۆرجار لەم وێناکردنانەدا شانبەشانی ئەو دەرکەوتووە، کە تیشکی خستۆتە سەر ڕۆڵی بەرچاوی ئەو لە نەزمی ئایینی نوێدا. هەروەها سەردەمی عەماڕنە گۆڕانکاری لە ڕێکەوتنە هونەرییەکاندا بەخۆیەوە بینی، جەختیان لە شلەژان و ڕیالیزم دەکردەوە بەسەر ئەو فۆرمە ڕەق و ئایدیالیزەکراوانەی کە زاڵ بوون بەسەر هونەری پێشووی میسردا.
چاکسازییە ئایینی و کولتوورییەکانی ئەخناتۆن لەلایەن پیاوی ئاینی دامەزراو و جەماوەری فراوانترەوە کە ڕەگ و ڕیشەی قووڵیان لە بیروباوەڕە تەقلیدییە شیرکییەکاندا داکوتابوو، بەرەوڕووی بەرخۆدان بووەوە. هەڵوەشاندنەوەی پیاوانی ئاینی بەهێزی ئاموون و داخستنی پەرستگا تایبەتەکان بە خوداوەندەکانی تر، هەڵچوونێکی کۆمەڵایەتی و سیاسی بەرچاوی دروستکرد. دوای مردنی ئەخناتۆن، جێنشینەکانی لەوان توتانخامون، بە خێرایی هەنگاویان ناوە بۆ گەڕاندنەوەی نەزمی ئایینی کۆن و وازیان لە ئامارنا هێنا و پایتەختیان گەڕاندەوە بۆ تیبس. پێچەوانەبوونەوەی خێرای سیاسەتەکانی ئەخناتن و سڕینەوەی ناوەکەی لە زۆرێک لە تۆمارەکاندا، ڕەنگدانەوەی سروشتی مشتومڕاوی و دواجار کورتخایەنی شۆڕشە ئایینییەکەیە. سەرەڕای ئەمەش، ئەخناتۆن وەک کەسایەتییەکی سەرنجڕاکێش لە مێژووی میسردا دەمێنێتەوە، ئاڵۆزییەکان و تەحەددیاتی جێبەجێکردنی گۆڕانکاری ڕیشەیی بەرجەستە دەکات.
