لە ژێر تێست دایە
نووسەر: ناوەڕۆک
پسپۆڕێکی نەخۆشییەکان و گەشەی منداڵان رایدەگەیێنێت، ئەو گازە ژەهراوییانەی لە ژینگەوە دەچنە نێو سییەکانی منداڵان، کاریگەریی درێژخایێنیان دەبێت و دەشێت ببنەهۆی شێرپەنجە. د. محەممەد حەسەن، پزیشكی پسپۆڕی نەخۆشییەکان و گەشەی منداڵان دەڵێت، ئەو گازانەی لە سووتان، ئەگزۆزی ئۆتۆمبێل و هۆکارەکانی دیکەوە دێنە نێو ژینگە، زیان بە هەموو ئەندامەکانی جەستەی منداڵ دەگەیێنن، کە دەکرێت مەترسییەکە زیاتر بێت لەوەی لەسەر گەوران هەیە، چونکە جەستەی منداڵ لە پرۆسەی دروستبووندایە و دەبنە هۆی شێرپەنجە و دواکەوتنی گەشەی جەستە و مێشکی منداڵ. د. محەممەد حەسەن دەشڵێت، ئەو منداڵانەی لە ژینگەیەکی پیسدا دەژین، بەهۆی لاوازیی گەشەی مێشکیان، لەداهاتوودا توانای زیرەکییان کەمتر دەبێت، کەمتر داهێنەر و لە…
کۆمەڵەی خۆراک لە ئەمریکا رایدەگەیێنێت، بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ئارەقکردنەوە جگە لە بەکارهێنانی هەندێک دەرمان و رێگەی کردەیی، پێویستە بایەخیش بە جۆری خۆراک بدرێت، چونکە کاریگەریی لەسەر رێژەی ئارەقکردنەوە دەبێت. کۆمەڵەکە ئاشکرای دەکات، ئەو خۆراکانەی وادەکەن کە ئارەقکردنەوە زیادبکات بریتین لە ‘خۆراکە خێراکان، پیاز، سیر، خۆراکە توونەکان و ساردەمەنییەکان’، لەبارەی خواردنەوەکانیش ئەمانە دەگرێتەوە؛ خواردنەوە کحولییەکان، چا و قاوە’. هاوکات پسپۆڕێکی خۆراک لە کۆمەڵەکە دەڵێت: ئەو خۆراکانەی هەرسکردنی زۆریان پێویستە بەتایبەت خۆراکە چەورەکان ئارەقکردنەوە زیاددەکەن. تەنانەت کۆمەڵەی خۆراکی ئەمریکی ناوی ئەو خۆراکانەش ئاشکرادەکات کە یارمەتیی کەمکردنەوەی ئارەقکردنەوە دەدەن وەکو ‘گوێزی هیندی، مۆز، شۆفان، پەتاتە، سەوزە و میوەکان’، لەبارەی خواردنەوەکانیشەوە ‘ئاو و چای سەوز’…
مەهمەت نوسرەت لە ساڵی 1915 لە ئەستەنبوڵ لەدایک بووە، نووسەرێکی بەرهەمهێنی کورد بوو، کە بەرهەمەکانی بەهۆی لێکۆڵینەوەی تەنزئامێز و ڕەخنەگرانەی کۆمەڵگە و سیاسەتی تورکیا، ناوبانگیان دەرکرد. نەسین بە پلەی یەکەم بە زمانی تورکی نووسیویەتی و بووە یەکێک لە کەسایەتییە ئەدەبییە دیارەکانی تورکیا. جەستەی بەرفراوانی کارەکانی بریتین لە کورتە چیرۆک، ڕۆمان، شانۆنامە و شیعر، کە زۆرجار بە ژیریی تیژ و نوکتە و ڕەخنەیەکی ورد لە نادادپەروەرییە کۆمەڵایەتییەکان تایبەتمەندن. نووسینی نەسین لە تەنها کات بەسەربردن تێپەڕی، ئامانجی وروژاندنی بیرکردنەوە و وروژاندنی گفتوگۆ بوو لەسەر پرسە زەقەکانی سەردەمی خۆی. ژیانی پیشەیی نەسین بە پابەندبوونی بە دادپەروەری کۆمەڵایەتی و چالاکی سیاسییەوە دیار بوو، کە…
ئەخناتۆن کە لە سەرەتادا بە ئەمینحوتبی چوارەم ناسرابوو، لە سەردەمی شانشینی هەژدەهەمدا لە نزیکەی ساڵی ١٣٥٣ تا ١٣٣٦ پێش زایین حوکمڕانی میسری کردووە. سەردەمی حوکمڕانی ئەو لە هەموویان زیاتر بەهۆی ئەو گۆڕانکارییە ئاینییە شۆڕشگێڕانەیە کە دەستیپێکردووە، لە شیرکی تەقلیدی میسرییەوە گۆڕا بۆ پەرستنی تاکە خوداوەندێک، ئەخناتۆن. ئەم گۆڕانکارییە ڕیشەییە جیابوونەوەیەکی بەرچاو بوو لە پەرستنی لە مێژە دامەزراوەی پانتێۆنی خوداوەندەکانی میسر، بەتایبەتی ئاموون، و ئامانجی بەرزکردنەوەی ئەخناتۆن بوو وەک تاکە کەسایەتی خودایی. ئەم گۆڕانکارییە یەکتاپەرستییە، هەنگاوێکی قووڵ و بێ وێنە بوو لە مێژووی ئایینی میسردا، کە ڕەنگدانەوەی دید و پەرۆشی ناوازەی ئەخناتۆن بوو. بۆ چەسپاندنی شۆڕشی ئایینی خۆی، ئەخناتۆن پایتەختەکەی لە…
میسری کۆن کە یەکێکە لە سەرنجڕاکێشترین و بەردەوامترین شارستانیەتەکانی مێژووی مرۆڤایەتی، بۆ زیاتر لە سێ هەزار ساڵ بەدرێژایی کەنارە بەپیتەکانی ڕووباری نیل گەشەی کرد. لە نزیکەی ساڵی ٣١٠٠ پێش زایین تا ٣٠ پێش زایین ئەم شارستانییەتە دەستکەوتی سەرنجڕاکێشی لە بواری هونەر، تەلارسازی، زانست و حوکمڕانیدا بەرهەمهێنا. پێشکەوتنە کولتوورییەکانی میسری کۆن جێپەنجەیەکی نەسڕاوەی لەسەر جیهان بەجێهێشتووە، کاریگەری لەسەر نەوە بێشومارەکان هەبووە و وەک بابەتێکی سەرسام و لێکۆڵینەوە ماوەتەوە. جوگرافیای میسر ڕۆڵێکی چارەنووسساز لە گەشەسەندنی شارستانیەتەکەیدا هەبوو. ڕووباری نیل کە لە دڵی ئەفریقاوە دەڕژێتە دەریای ناوەڕاست، سەرچاوەیەکی متمانەپێکراوی ئاوی لە ناوچەیەکی وشکدا دابین دەکرد. لافاوەکانی ساڵانەی ئەو زەوییە دەوڵەمەندە بە ماددە خۆراکیەکان…
سەلاحەدینی ئەیوبی کە زیاتر بە سەلاحەدین لە جیهانی ڕۆژئاوادا ناسراوە، وەک یەکێک لە کەسایەتییە ئایکۆن و ڕێزدارەکانی مێژووی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناسراوە. سەلاحەدین لە ساڵی ١١٣٧ لە شاری تکریت لەدایک بووە. سەرهەڵدانی سەلاحەدین بۆ سەر دەسەڵات لە ژێر چاودێریی مامی شێرکۆ کە فەرماندەیەکی سەربازی بوو لە سەردەمی شانشینی زەنگید دەستی پێکرد. سەرەتای ژیانی سەربازیی بە هەڵمەتی بەرچاو لە میسردا بەڕێوەچوو، لەوێدا بە سەرکەوتوویی دەستبەسەرداگرتنی خەلافەتی فاتیمی بەسەر ناوچەکەدا هەڵوەشاندەوە. تا ساڵی ١١٧١ سەلاحەدین کۆنترۆڵی میسری دامەزراند و دەستی کرد بە چەسپاندنی دەسەڵاتی خۆی. دیدگای ئەو لە دەرەوەی میسر درێژ بووەوە، چونکە هەوڵی دەدا خاکە موسڵمانەکانی سوریا، میزۆپۆتامیا، فەلەستین و میسر لە…
مێژووی عێراق تابلۆیەکە کە بە تارە شارستانییەتە کۆنەکان و ململانێکان و فەتح و دەوڵەمەندی کولتووری تواوەتەوە. مێژووی عێراق لە دڵی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەڵکەوتووە، هەزاران ساڵ دەخایەنێت، بە سەرهەڵدان و ڕووخانی ئیمپراتۆریەتە بەهێزەکان و گەشەسەندنی کۆمەڵگا پێشکەوتووەکان و میراتی هەمیشەیی گەلەکەی. میزۆپۆتامیا کۆن کە زۆرجار بە لانکەی شارستانیەت ناودەبرێت، ئەو ناوچەیەی گرتەوە کە ئێستا عێراقی مۆدێرنە. لێرە بوو، لە نێوان ڕووباری دیجلە و فورات، هەندێک لە شارە سەرەتاییەکانی جیهان، وەک ئور و ئوروک و بابل گەشەیان کرد. ئەم شارانە ناوەندی بازرگانی و ئایین و داهێنان بوون، لەوێدا نووسین و بیرکاری و یاسا پەرەیان پێدرا. یەکێک لە بەشدارییە هەرە بەرچاوەکانی میزۆپۆتامیا کۆن…
سوودەکانی وەرزش بۆ تەندروستی چەندین سوود هەیە کە دەتوانرێت لە وەرزشەوە بەدەست بهێنرێت، وەک: باشترکردنی تەندروستی کۆئەندامی سووڕی خوێن وەرزشکردن یارمەتیدەرە بۆ بەهێزکردنی دڵ و باشترکردنی پەمپکردنی خوێن بۆ هەموو ئەندامەکانی لەش. ئەمەش ڕەنگدانەوەی ئەرێنی لەسەر تەندروستی گشتی و خۆپاراستن لە نەخۆشییەکانی وەک جەڵتەی دڵ و ڕەقبوونی خوێنبەرەکانە. هەروەها یارمەتیدەرە بۆ ڕزگاربوون لە چەوری زیادە لە جەستەدا، بەمەش ئاستی کۆلیسترۆڵی زیانبەخش کەمدەکاتەوە. بەرزکردنەوەی کارکردنی کۆئەندامی هەرس یارمەتی کەمکردنەوەی هەستکردن بە گرژبوونی ڕیخۆڵە دەدات. باشترکردنی هەرسکردنی خۆراک. زیادکردنی جوڵەی ڕیخۆڵە و بەمەش کەمکردنەوەی قەبزی. دابینکردنی وزە بۆ جەستە ئەگەر بەیانیان تەنها بۆ ماوەی ٣٠ خولەک ژمارەیەک ڕاهێنان ئەنجام بدەیت، ئەمە وزەی…
پیرەمێرد یان حاجی تۆفیق بەگ ناوی تەواوی تۆفیق کوڕی مەحموود ئاغا کوڕی ھەمزاغای مەسرەفە (١٨٦٧ – ١٩ی حوزەیرانی ١٩٥٠) هۆزانڤان و نووسەر و ڕۆژنامەوانی ناوداری کورد بوو. لە سلێمانی لەدایکبووە و لە لاویدا زانستی ئایینی لەوێ خوێندووە. پیرەمێردیش بەو دەستوورە هەر وەک حاجی قادری کۆیی و نالی و مەحوی و مەولەوی و زێوەر، مزگەوت بە مزگەوت و شار بە شار گەڕاوە و لە هەر شوێنێک ماوەیەک ماوەتەوە، پاش ئەوەی زۆربەی مزگەوتەکانی سلێمانی گەڕاوە و ئەوسا ڕووی کردووەتە مزگەوتەكانی شاری بانە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان. شێخ مستەفای نەقیب و شێخ سەعیدی حەفید لە ١٨٩٨دا دەیبەن بۆ ئەستەمبوڵ. لەوێ لە کۆلێژی یاسا دەخوێنێت…
تاکوو چەن ساڵێک پێش ئێستا ئەندازیاران بەزەیییان بە هیچ خانوویەکی کۆندا نەدەهاتەوە. خانوویەکی کۆنیان لەسەر شەقامێک چاو لێ کردایە؛ مانگێک دواتر ببووە شوقەیەک. بەڵام هەندێ جار خانووە کۆنەکان بۆ ڕووخان و سەرلەنوێ دروستکردن ناکڕن و بەڵکوو کڕیارەکە هەر لە کۆنەبوونەکەی داهات بەدەست دێنێت. دەتوانن لە سایتی هەرزاندا خانووەکانتان بفرۆشن و خانووە دڵخوازەکانیشتان بکڕن. قاوەکەت لە حەوشەکەدا بخۆرەوە هەندێ لە خانووە کۆنەکان بە مەبەستی کافیتریا بەکار دێن. گەڕان لە خانوویەکی کۆندا بۆ جیلی نوێ وەک کاتبەسەربردنێکی خۆشە. هەندێکیان پێیان باشترە لەبریی کاتبەسەربردن لە کافیتریا ڵۆکشێرییەکانی پێنتهاوسی تاورەکان، لە حەوشە کۆنەکاندا کاتیان بەسەر بەرن. ڕستوورانت لە خانووە کۆنەکاندا ئەگەر خۆمان لە ماڵێک…